Δημήτρης Ιατρόπουλος,
Ποιητής, στιχουργός, δημοσιογράφος
(Περιοδικό «Εικόνες», τεύχος 392, 6 Μαΐου 1992)
Μια συγγραφέας πολλά υποσχόμενη. «Οχτώ κλισέ και μια λεζάντα» που είναι αρκετά να μας δώσουνε δείγματα μιας εξελισσόμενης παρουσίας, στην όχι και τόσο πλούσια γυναικεία λογοτεχνία μας.
Μανώλης Μαρκάκης,
Κοινωνιολόγος-Οικονομολόγος, καθ. πανεπιστημίου της Γερμανίας
Το πρώτο αυτό έργο της Καίτης Νικολοπούλου εντυπωσιάζει με την ώριμη στοχαστική της διάθεση, αλλά και με τον ίδιο τον αφηγηματικό της λόγο, ιδιαίτερα όταν ο λόγος αυτός γίνεται αποφθεγματικός και γνωμικός, δηλαδή εμφορτίζεται από νοήματα που τον υπερβαίνουν. Μια καταγραφή δραματικά έντονη και με την καλλιέπεια του ανοιχτού πνεύματός της, διεισδύει στον κόσμο των προσώπων της, για να τα θέσει κυρίως ως εσωτερικότητα, ως παραδοχές στην αλληλουχία των βιώσεων, και, κατά τούτο, τα καθιστά φορείς καθολικότερων νύξεων. Έτσι, η Καίτη Νικολοπούλου, χωρίς να προσωπογραφεί την μερικότητα, εκπυρώνεται και ομολογεί τον νόμο του. Δεν αντιστέκεται μόνο στην προσωπογράφηση της παιδικής ύπαρξης, που άλλωστε η ίδια η ασάφεια των ορίων της θα το επέτρεπε, αλλά, σ’ όλα τα πρόσωπα των κειμένων της, το υποκείμενο τίθεται ως καθολικότητα. Οι μαρτυρίες μιας γενιάς ολόκληρης –αλλά και των άνισων μεγεθών που μέσα σ’ αυτά η γενιά αυτή είναι ταγμένη να θέσει τον εαυτό της και το όραμα του κόσμου– κατατίθενται με την πειθώ της πληρότητας και του ενδιάθετου λόγου. Στις καταγραφές αυτές της Καίτης Νικολοπούλου τα όρια ανάμεσα στο συνειδητό και στο υποσυνείδητο, στην σαφή βούληση και στην μύχια πρόθεση, στην αμφίβολη σχέση προς την εξωτερικότητα του κόσμου ή την ετερότητα του άλλου ανθρώπου, συνιστούν κατηγορήματα του ίδιου του πνεύματος της γενιάς της, βιωμένα προσωπικά στο επίπεδο της υπόστασης. Μια ισχυρά βιωματική διάθεση και χωρίς άμεση μεταρρυθμιστική πρόθεση για την μορφολογία της ιστορίας, τα κείμενα αυτά γίνονται αφετηρία έντονης προβληματικής, που αμφισβητεί την πολιτική κοινωνία, χωρίς να περιγράφει τους όρους μιας νέας. Εκφέροντας την διαμαρτυρία της στο πλέγμα των αναγκαιοτήτων, οδηγεί στο φως την ασύνειδη ύπαρξη και το ανεποικώνητο.
Ως δείγματα της γραφής της αναφέρω επιλεκτικά τις διατυπώσεις: «(ως παιδιά)... κάναμε τις μικρές μας γροθιές μπουκέτο που κοίταζε τον ουρανό» (σ. 51), «είχες γίνει ολόκληρος ένας μύθος» (σ. 41), «ο άνθρωπος που γελάει μην τον φοβάσαι» (σελ. 60), «μόνο σε πεθαμένες πολιτείες ανθίζει το όνειρο» (σελ. 41).
Αριστείδης Μιαούλης,
Συγγραφέας, δημοσιογράφος ΕΤ3
Είναι φορές που η παιδική μνήμη καταγράφει αδηφάγα εμπειρίες. Η έκφραση της γενεσιουργού αιτίας τους έρχεται αργότερα. Όταν το συνειδητό πεδίο, ώριμο, νιώσει την ανάγκη να μας καλέσει για να το εξερευνήσουμε. Τούτο το διαχρονικό ταξίδι δεν είναι παρά μια πάλη με λογιώ-λογιώ ισορροπίες.
Αντιζυγιάζουμε πρόσωπα που αγαπήσαμε, πρόσωπα που μισήσαμε, καταστάσεις που ανεχτήκαμε. Μνήμη και ψυχή ανταμώνουνε στο κατάπυκνο δάσος της συνείδησης.
Διάφανα, πια, τα μάτια ξετάζουμε. Η υπερδιέγερση θα φέρει τη συγχώρεση ή την εκδίκηση. Ανελέητη η πάλη σε τούτη τη στάση της εξελιχτικής πορείας.
Τότε ακριβώς γεννιέται σαν από μήτρα, ώριμη σίγουρα, η γραφή ή, πιο καλά, η κατάθεση. Σαν και αυτή που κρατάς στα χέρια σου.
Η Καίτη Νικολοπούλου, ώριμη σε εμπειρίες, δέχτηκε το κάλεσμά τους και τις διαφεντεύει. Τα σκοτάδια διαλύονται, γίνονται φως, ελευθερώνονται. Δέστε, το ομολογεί η ίδια κάπου: «Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια για να καταλάβω πως τα παιδιά είναι σκληρά και τα παιδικά τα χρόνια ακόμη πιο σκληρά, κι έχουν φόβους...» Και κάπου αλλού θυμάται «μια κούκλα που δεν είχε κάποιον να την προστατεύει».
To παιδί πολλές φορές πλάθει ένα δικό του κόσμο με την ύλη που του δίνουν τα παραμύθια. Καμιά φορά λέει και το ίδιο παραμύθια. Όμως εδώ δεν έχουμε τέτοια. Τα παραμύθια που άκουσε η Καίτη Νικολοπούλου δεν μιλάνε για ουτοπικές Κοκκινοσκουφίτσες και μαγεμένους απ’ την αναισθησία βασιλιάδες...
Ζωντανεύουν εικόνες: «άρρωστα παιδιά... μ’ αλλόκοτα κορμιά... και με σβησμένα μάτια γεμάτα απορία», τα βλέπεις!
Είπαμε πως η ψυχή είναι μια ισορροπία μ’ ανταμώνει στο δρόμο της η μνήμη καθώς μας ταξιδεύει. Μην περιμένετε απ’ αυτή την πάλη νικητή και νικημένο. Το παιδί δεν το αντέχει. Η δύναμή του έχει όρια απαραβίαστα. Πάντως έχει δύναμη, και σ’ αυτήν πιστεύει η συγγραφέας, φτάνει να μην του την αναλώσουμε σε παραμύθια ή «σίριαλ τρόμου». Γι’ αυτό και ξεσπά! «Δεν θέλω τούτη η γενιά να βγει ευνουχισμένη... με σάπια οράματα». Να μην πνιγούν, σαν και αυτά του Νέστορα και της κυρα-Πέρσας, αλλά να ξεφυτρώσει όπως του παιδιού με τη ρίγανη. Μοσκοβολά το πανέρι δύναμη. Πλησίασέ το και διάλεξε όποιο κλισέ σ’ αρέσει και δώσε τη λεζάντα που σου χαρίζουν τούτες οι σελίδες.
Αντώνης Γελάτσορας,
ποιητής, φιλόλογος
(Λογοτεχνικό Περιοδικό «Ομπρέλα», τεύχος 15, Νοέμβριος 1991)
«Το έργο της Καίτης Νικολοπούλου θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως μια ιστορική αναδρομή της Ελλάδας, εντοπισμένη στους χώρους της συνοικίας και της εργατικής φτωχογειτονιάς κατά κύριο λόγο, από τα μεταπολεμικά χρόνια ως τα σήμερα, ιδωμένη με τα μάτια του λογοτέχνη, του ποιητή, του ανθρώπου με τη διαλεκτική σκέψη, τα παιδίσια μάτια και την ευαίσθητη ευσυγκίνητη ψυχή που ανασκαλίζει στους κήπους του Χρόνου τα ξεθωριασμένα περιστατικά της ελληνικής κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας, την πληγωμένη γενιά της μεταπολεμικής Ελλάδας, τα χρόνια της χούντας, την ανέκφραστη γενιά του σήμερα, με το AIDS, τα ναρκωτικά της αλλά και τις ελπίδες της για ένα σήμερα καλύτερο απ’ το αύριο.
Τα «Οκτώ κλισέ και μια λεζάντα» είναι ένα αιχμηρό λεκτικό λεπίδι ενάντια στο δημοτικό ρατσισμό των πολιτικών φρονημάτων, ενάντια στην κοινωνική διαστρωμάτωση και τις ανισότητες, ενάντια στην επεκτατική πολιτική των Δυνατών, στο χάλι της παιδείας μας, στο φαύλο κύκλο της πενίας και σ’ εκείνο το δίλημμα, στο δουλεύω του νεοέλληνα και το εργάζομαι του αρχαίου προγόνου του.
Έργο κατανοητό, ευχάριστο, πολυσήμαντο, γεμάτο μηνύματα, γεμάτο αιχμές, συμβολιστικές αναφορές στον αρχαίο κόσμο και οράματα για μια γενιά να ξεφύγει απ’ τα σαπισμένα όνειρα και την φθοροποιό αλλοτρίωση των ανθρωπίνων σχέσεων, δεν θα μπορούσε να είναι παρά μόνο ένα έργο λογοτεχνικό. Κι όταν «η λέξη», κατά πώς το λέγει ο Ν. Καζαντζάκης, όπως διαάζουμε και επικοινωνούμε, «σκάζει μέσα μας σαν οβίδα», σε χίλια κομμάτια, που το καθένα μεταφέρει στα πέρατα της ψυχής βιώματα και προσωπικές μας αναμνήσεις, ξαφνιασμένες από την απρόσμενη έκρηξη, όταν οι συνδυασμοί των λέξεων, οι προτάσεις, οι παράγραφοι μετακομίζουν την ψυχή και τον κόσμο μας, ανά πάσα στιγμή, στις μνήμες της ελληνικής ιστορίας, στο παρελθόν και το μέλλον της, όταν το μέλλον και το παρόν της δικής μας βιωματικής ιστορίας στέκεται τόσο καθαρά και κοντινά δίπλα σ’ αυτές τις μνήμες, τότε νομίζω πως η γραφή ενός συγγραφέα είναι πολύ δυνατή και πηγαία και αποκτά ακόμη μεγαλύτερη αξία όταν την χαρακτηρίζει ένα ξεχωριστό, καθαρά προσωπικό συγγραφικό ύφος επαφής με τον αναγνώστη, και αναφέρομαι πάντοτε εν προκειμένω στη γραφή της Καίτης Νικολοπούλου.
Γενικά θα έλεγα πως τα «Οκτώ κλισέ και μια λεζάντα» είναι ένα έργο βαφτισμένο στη βιωματική στέρνα των συναισθημάτων του δημιουργού του, τα οποία στη συνέχεια εμποτίστηκαν με τους στεναγμούς και τις χαρές, τις ιδιοτροπίες και τις ιδιαιτερότητες, τα «κατηγορώ» αλλά και τα «θέλω» του σύγχρονου νεοέλληνα, προτού το έργο λάβει τη μορφή, την ουσία και το σχήμα ενός υπέροχου σύγχρονου πεζογραφήματος.
Παράσχος Παράσχος,
δημοσιογράφος
(Εφημερίδα «Ροδιακή», 4 Απριλίου 1991)
Πεζογράφημα αποκαλεί το βιβλίο της η Καίτη Νικολοπούλου «Οχτώ κλισέ και μια λεζάντα». Εγώ θα το τιτλοφορούσα πεζοτράγουδο, ή τραυματικούς στοχασμούς, που ’χουν αφετηρία τη ζωή και γυρνάνε σ’ αυτήν, όπως ακριβώς τα βήματα του ένοχου που δεν μπορούν να τον απομακρύνουν απ’ τον τόπο του εγκλήματος.
Η Καίτη Νικολοπούλου έχει την αίσθηση του λόγου, του ρυθμού, του μέτρου, του στοχασμού και της ζωής. [...] Το φιλοσοφικό υπόστρωμα του βιβλίου αποτελεί τη βιωμένη εμπειρία που απαρνιέται το «άλας» γιατί ξέρει ότι έχει κιόλας μωρανθεί. [...]
Η πρόζα της έχει ένα δικό της καλπασμό και μια ζέστα που σε νανουρίζει, όχι όμως για να κλείσεις τα μάτια και να παραδοθείς σε κάποιο μαργιόλο ήμερο, αλλά για να δεις μέσα σου ξεκάθαρα ώστε να πάρεις τη μεγάλη απόφαση και να βγεις στο πρώτο μετερίζι που συ ο ίδιος έχεις φκιάσει, για να δώσεις τη μάχη, μη υπολογίζοντας ποιος θα βγει νικητής και ποιος νικημένος! [...]
