Σέφης Αναστασάκος:

 

«ο πλαστήρας και η εποχή του»

 

 

Ο «Μαύρος Καβαλάρης»

μέσα από την ερευνητική ματιά ενός σύγχρονου συγγραφέα

 

 

Συνέντευξη στην Καίτη Νικολοπούλου

 

Πρώην βουλευτής, δικηγόρος, ποιητής, ερευνητής. Μα, πά­νω απ' όλα, ένας υπέροχος άνθρωπος. Συναντήσαμετον κ. Σέφη Αναστασάκο στο γραφείο του, προ­κειμένου να μας μιλήσει για το σπου­δαίο δημιούργημα του: το τρίτομο έρ­γο του «Ο Πλαστήρας και η εποχή του» που, ενώ κυκλοφόρησε πρό­σφατα από τις εκδόσεις «Επικαιρότη­τα», βρίσκεται ήδη στη δεύτερη έκδοση.'Ενα δημιούργημα που χρειάστηκε δεκαπέντε χρόνια έρευνας σε αρχεία, βιβλιοθήκες, μνήμες... Ο κ. Σέφης Αναστασάκος ανταποκρίθηκε πρό­θυμα και εγκάρδια, αφήνοντας μας να του κλέψουμε πολύτιμο χρόνο από τις πολλαπλές υποχρεώσεις του. Στην πραγματικότητα, το ταξίδι δεν στα­ματά στη ζωή του «Μαύρου Καβαλά­ρη», αφού μέσα από το πολυσέλιδο αυτό έργο αναδεικνύονται οι τελευ­ταίες δεκαετίες της ελληνικής ιστο­ρίας. Και αυτό κάνει το έργο ακόμη πιο σπουδαίο.

 

EΡ: Κύριε Αναστασάκο, πώς σκια­γραφείτε την προσωπικότητα τον Νικόλαου Πλαστήρα;

ΑΠ.: Στις 4 Νοεμβρίου 1883 μέσα στο «ντάμι» του Χατζήλιαγα σ' ένα άθλιο ισόγειο κτίσμα της πόλης της Καρδίτσας, που λίγο πριν ανήκε σ' έναν Τούρκο που έφερε τ' όνομα του, γεννιέται ο Νικόλαος Πλαστή­ρας από φτωχούς ραγιάδες και κολλήγους γονείς.

Ένας φιλόδοξος νέος μεγαλώνει στην αγροτική επαρχία της Καρδί­τσας, με τις κοινωνικές αντιθέσεις να παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην ψυχοσύνθεση του. Θα παραμείνει για πάντα στη μνήμη του Πλαστή­ρα η κοινωνική εξαθλίωση των συμ­πατριωτών του, ακτημόνων  κολλήγων, την οποία και ο ίδιος βίωσε, γεγονός το οποίο θα λειτουργήσει σαν καταλύτης στο να έχει πάντα ιδιαίτερη ευαισθησία για τα θύματα της κοινωνικής αδικίας. Οι μνήμες του αυτές θα ζωντανέ­ψουν, όταν ο ίδιος βρέθηκε πρόσω­πο με πρόσωπο με τη σκληρή πραγ­ματικότητα και ως αρχηγός της Επανάστασης μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 κλήθηκε ν' αποκαταστήσει ενάμισι εκατομμύ­ριο πρόσφυγες, να τους εξασφαλί­σει τροφή, στέγη, περίθαλψη και ερ­γασία. Πρώτη επαναστατική του πράξη, η απαλλοτρίωση της γης και η αποκατάσταση των ακτημόνων.

EΡ: Ο Πλαστήρας έχει μείνει στην Ιστορία ως ένας γενναίος στρατιώτης και, εξ αιτίας αυτού, το προσω­νύμιο τον ήταν ο «Μαύρος Καβα­λάρης». Σαν ερευνητής συγγραφέ­ας, πώς τον αναδεικνύετε μέσα στο βιβλίο σας;

ΑΠ.: Ο Πλαστήρας είχε πίστη και όραμα στην επιδίωξη των στόχων του και ταυτόχρονα ήταν ασυμβίβα­στος με τις αρχές του. Απ' τη δομή αυτή του χαρακτήρα του και των αξιών που ο ίδιος επιδίωκε να υπη­ρετήσει, ας μου επιτραπεί να κάνω μερικές αναφορές: Το 1918, η μονάδα του θα πάρει μέ­ρος στο Μακεδόνικο Μέτωπο, στις επιχειρήσεις του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Θα βρεθεί στην πρώτη γραμμή της εκπόρθησης του ισχυρού οχυρού Σκρα ντι Λέγκεν που κατείχαν οι Γερμανοβούλγαροι. Προελαύνοντας θα ει­σέλθει πολύ βαθιά στις εχθρι­κές θέσεις και από εκεί θα στείλει το παρακάτω επείγον σήμα: «Έφτασα τέρμα αντικειμενι­κού σκοπού. Φίλιον πυροβολικόν βάλλει γραμμή μου. Διατάξατε αμέσως παύση πυρ. Εχθρός υποχωρεί πανι­κόβλητος. Δέον διαταχθή κα­ταδίωξης προς εκμετάλλευσιν επιτυχίας. ΝΙΚ. ΠΛΑΣΤΗΡΑΣ».

Το 1919, ο συνταγματάρχης Νικ. Πλαστήρας θα περάσει από την Κωνσταντινούπολη με κατεύθυνση την Οδησσό. Στις «αναμνήσεις» του απ' την εκστρατεία αυτή της Ουκρανίας, θα γράψει ο ίδιος για την επίσκεψη αυτή: «...Ήμην επί τέλους στην Αγιά Σοφιά! Είδα το ωραιότερο παιδικό μου όνειρο να γίνεται πραγματικότηςί Πριν από 6,5χρόνια, ξεκίνησα από τη Μελούνα, ανθυπολοχαγός, με τη μι­κρή ελπίδα πως μπορώ να δω τη Θεσσαλονίκη! Και τώρα, ύστερα από τόσους αγώνας και δεκάδας μαχών, να είμαι στην Αγιά Σοφιά, και μάλι­στα να μπω μέσα, αφού επήδησα επάνω από Τούρκους στρατιώταςί...»

ΕΡ.: Η στρατιωτική του ζωή τον έκανε αναγκαστικά να είναι σκλη­ρός, αφού τόλμησε να στείλει στο Απόσπασμα τους υπευθύνους της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ταυ­τόχρονα όμως ήταν και ευαίσθητος στον ανθρώπινο πόνο. Τι έχετε να μας πείτε για αυτό;

ΑΠ.: Το 1920 είχε την ευθύνη της περιοχής της Μαγνησίας, της Μι­κράς Ασίας, μετά την αποβίβαση του ελληνικού στρατού στην Ιωνία με την εντολή των Δυνάμεων της En­tente. Εκεί θα τον συναντήσει ο Κώ­στας Μισαηλίδης, πολεμικός ανταποκριτής, και θα γράψει για τ' αν­θρώπινα αισθήματα του Μαύρου Καβαλάρη:

«Ένα απόγευμα, πηγαίνοντας προς την Μητρόπολι, συναντώ στο δρόμο τον Πλαστήρα.

 Για πού; τον ρωτώ.

 Έρχομαι από την Μητρόπολι. Ο Θεός μού έστειλε τρία παιδιά ακόμη. Πήγα και τα υιοθέτησα κι αυτά επι­σήμως. Πέθανε ψες ο πατέρας τους και τ'άφησε πανόρφανα.

Γύρισα πάλι και τον είδα. Μου φάνη­κε πως μεγάλωνε κι αψήλωνε μπρος μου...», συμπληρώνει ο δημοσιο­γράφος.

Τον Αύγουστο του 1922 θα επέλθει η κάθαρση της τραγωδίας του Ελληνισμού στη Μικρά Ασία, σαν συνέ­πεια των σφαλμάτων της κωνσταντινικής στρατιωτι­κής και πολιτικής ηγεσίας. Επέρχεται η κατάρρευση της Στρατιάς, η Καταστρο­φή και ο Ξεριζωμός του Ελ­ληνισμού της Μικράς Ασίας.

ΕΡ.: Έχει περάσει στην Ιστορία ο Νικόλαος Πλα­στήρας σαν ασυμβίβαστος επαναστάτης. Τι θα μας πείτε γ ι’ αυτό; ΑΠ.: Ο Μαύρος Καβαλά­ρης θα φτάσει τελευταίος στο λιμάνι του Τσεσμέ για επιβίβαση, αφού στο μετα­ξύ θα δώσει σκληρές μάχες, αποκρούοντας τον επελαύνοντα τουρκικό στρατό. Θα κηρύξει την Επανάστα­ση και θα τον ακολουθήσουν όλοι οι αξιωματικοί, βενιζελικοίκαι βασιλι­κοί, Συνταγματάρχες και Στρατηγοί. Στόχος, η ανόρθωση και η σωτηρία της πατρίδας.

«Ενα μεσημέρι του Σεπτέμβρη 1922», έγραφε τότε η Πηνελόπη Δέλτα στο ημερολόγιο της, «έμπαινε ο Αρχηγός στην Αθήνα, επικεφαλής επαναστα­τημένων στρατιωτικών τμημάτων. Μαύρος, σκονισμένος, σκοτεινός, παλιοντυμένος, αδύνατος, άγριος, με σφιγμένα τα δόντια και μάτια, που μέσα τους έβλεπες την απελπισία. Σε κείνους που έκαναν να τον ζητω­κραυγάσουν, φώναξε θυμωμένος:  Τι ζωτοκραυγάζετε; επιστρέφουμε νικημένοι, καταστραμμένοι. Τον είδα που πέρασε τη λεωφόρο Κη­φισίας, μπαρουτοκαπνισμένο, τα μαύρα του φρύδια, άσπρα από τη σκόνη, το πρόσωπο του αδύνατο σα ρέγκα καπνισμένη, αγέλαστο, αυ­στηρό».

Κλειδί, όπως είναι γνωστό, στην υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης και στην εξασφάλιση δικαιωμά­των της Ελλάδος, έστω και ηττημέ­νης, ήταν η συγκρότηση της «Στρατιάςτου'Εβρου».

Ο Πλαστήρας, Αρχηγός της Επανά­στασης, θα επισκεφθεί τον'Εβρο και θα πει στους στρατιώτες: «...Εγώ δε σας υπόσχομαι αποστράτευσι. Εγώ σας λέγω πως μπορεί να ζαναπολεμήσετε. Ούτε θα σας ρωτή­σω αν θέλετε να πολεμήσετε, παρά θα σας πάγω, σαν έλθει η ώρα και με τη β ία ακόμα, στη φωτιά. Την Ελλά­δα από το αυτί θα την αρπάζωμε και θα τη σώσουμε, θέλει δε θέλει. Και θα τη σώσετε σεις, και θα πολεμήσετε καλά όταν είναι ανάγκη και το θέλει η Πατρίδα».

Είναι για τον λόγο αυτό που ο Βενι­ζέλος θα πει τότε για τον Πλαστή­ρα: «Έθνος το οποίον εις κρίσιμους στιγμάς εμφανίζει τοιούτους άνδρας δύναται ν' αποβλέπη μετ' εμπιστοσύ­νης εις το μέλλον».

EΡ: Γνωρίζουμε ότι το 19221923 ο Νικ. Πλαστήρας ήταν πανίσχυρος. Τον ενδιέφερε η εξουσία ή όταν ηρέ­μησαν τα πράγματα παραιτήθηκε;

ΑΠ.: Στις 2 Ιανουαρίου 1924, ο Πλαστήρας, αφού ολοκλήρωσε το έργο της Επανάστασης και αφού διοργα­νώθηκαν εκλογές, παρέδωσε την εξουσία στους πολιτικούς, μπροστά στην Εθνοσυνέλευση, λέγοντας: «Με την χαρμόσυνον αυτήν προσδοκίαν διά το μέλλον, καταθέτω σήμε­ρον την εξουσίαν την Επαναστάσεως ενώπιον της κυρίαρχου Εθνικής Συνελεύσεως».

Ήταν μόλις 40 χρονών, χωρίς κανέ­νας να του αμφισβητήσει την επα­ναστατική του εξουσία. Του πρότει­ναν να γίνει Πρόεδρος της Δημο­κρατίας. Δεν δέχτηκε. Προτίμησε τον ρόλο του απλού πολίτη. Έφυγε αμέσως για την Καρδίτσα.Ένα μικρό σπιτάκι στην ορεινή Νεράιδα το πε­ρίμενε. Ήταν καιρός να φροντίσει λίγο την υγεία του. Η φυματίωση του 'σκάβε τα σωθικά. Θ' αναγκα­στεί να φύγει στο εξωτερικό για θεραπεία, όπου και θα παραμείνει εκεί με μικρές διακοπές, μέχρι που τον Δεκέμβριο του 1944 ο πολιτικός κό­σμος θα τον αναζητήσει ως Συμφιλιωτή μπροστά στην ανοιχτή εθνι­κή πληγή. Πιστεύει στον ρόλο αυτό και προωθεί λύσεις αποτροπής του Εμφυλίου που ερχόταν. Ο βρετανι­κός παράγοντας, όμως, δεν θέλει την ειρήνευση του Πλαστήρα, επι­διώκει τη ρήξη. Ο Πλαστήρας θ' ανατραπεί και ο Εμφύλιος δυστυχώς δεν θα αποτραπεί.

ΕΡ.: Καίτοι όμως ήταν στρατιωτι­κός, παρέμεινε στην Ιστορία και σαν Πολιτικός που ενδιαφερόταν για την ειρήνευση τον τόπον σε κρί­σιμες περιόδονς; Μιλήστε μας και για τον ρόλο αντό.

ΑΠ.: Μετά τη λήξη του Εμφυλίου, ο Πλαστήρας με την ΕΠΕΚ που συγκρότησε θα είναι ο «νικητής» των εκλογών του 1950, με το ειρηνευτικό του κήρυγμα και τα μέτρα εκδημο­κρατισμού. Οι απόψεις του «ακουμ­πούν» ολοένα και ευρύτερες μάζες. Στις ομιλίες του θα υποστηρίξει: «Με το μίσος δεν αντιμετωπίζονται αι εθνικαί περιπέτειαι. Με την εξαθλίωσιν, δεν κατασιγάζεται η κοινω­νική αναταραχή. Με την περιφρόνησιν του ηθικού νόμου, δεν συντελεί­ται η ανάπλασις του εθνικού μας βί­ου».

Την ίδια πολιτική θ' ακολουθήσει και μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 1951, που επίσης κέρδισε: «Εάν είχον απόλυτον δύναμιν, τα "μέ­τρα της επιεικείας" θα ήσαν ευρύτερα διά την σημερινήν κατάστασιν, αλλά δεν ημπορώ να προχωρήσω περισσότερον διότι τα ανθρώπινα ρυθμίζον­ται σύμφωνα με τας πολιτικάς καταστάσεις των εποχών. Οιασδήποτε δυ­σχερείας και εάν συναντήσωμεν εις το δρόμον μας, μια των κυριωτέρων μας ασχολιών θα είναι να ειρηνεύσωμεν τον τόπον αυτόν, διότι πιστεύω ότι μετά την ειρήνευσιν και μόνον εί­ναι δυνατόν ν' ανασυγκροτηθή εκ βάθρων ο τόπος αυτός». Παρά τις αντιδράσεις απ' τις ακραίες πολιτικές δυνάμεις, θα προωθήσει την πολιτική της Ειρήνευσης και θ' ανοίξει τον δρόμο για τον εκδημο­κρατισμό της χώρας. Θα βρεθεί η πολιτική του στη μέγγενη τόσο της Δεξιάς, όσο και της Αριστεράς. Η μεν πρώτη θα τον κατηγορήσει ως συνοδοιπόρο, ενώ η δεύτερη θα ρί­ξει το σύνθημα στις εκλογές του 1952 «τι Πλαστήρας, το Παπάγος»,

σε μια περίοδο έντασης του Ψυχρού Πολέμου, με τον πόλεμο της Κορέας σε επικίνδυνη κλιμάκωση απειλής της παγκόσμιας ειρήνης.Ο Πλαστήρας θα βρεθεί στην αντι­πολίτευση, η δε κλονισμένη υγεία του επιδεινώνεται. Στις 27 Ιουλίου 1953, ο Μαύρος Καβαλάρης του Σαραντάπορου, του Λαχανά, του Σκρα ντι Λέγκεν, του Καλαί Γκρότο, του Τουμλού Μπουνάρ και του Σαλιχλί, θ' αναπαυθεί για πάντα.

EΡ: Είναι γνωστό ότι ο Πλαστήρας ήταν ανιδιοτελής και δεν ενδιαφέρ­θηκε ποτέ ν' αποκτήσει περιουσία. Στο βιβλίο σας για το θέμα αυτό αναφέρεστε σε χαρακτηριστικά στιγμιότυπα. Μπορείτε να μας πεί­τε κάτι σχετικό;

ΑΠ.: Κυρία Νικολοπούλου, θα σας αναφέρω κάτι χαρακτηριστικό. Λί­γες ημέρες μετά την κηδεία του, οι συγγενείς του «κατέγραψαν» τα «περιουσιακά» του στοιχεία. Βρή­καν στη τσέπη του 216 δρχ. και δέκα δολάρια. Καμιά κατάθεση σε τράπε­ζα. Κανένα ακίνητο. Ούτε σπίτι δι­κό του δεν είχε. «Κάποτε», γράφει ο δημοσιογράφος Βάσος Τσιμπιδάρος, «ο στενός του φίλος Γιάννης Μοάτσος είχε πάρει την πρωτοβου­λία να του εξασφαλίσει μόνιμη στέ­γη, για να μην περιφέρεται εδώ και εκεί σε ξενοδοχεία και δωμάτια. Πήγε λοιπόν σε μια τράπεζα και μίλησε με το διοικητή. «Τι;» απόρησε εκείνος. «Ο Πλαστήρας δεν έχει σπίτι; Βεβαί­ως θα του δώσουμε ό,τι δάνειο θέλει και μάλιστα με τους καλύτερους όρους. Πάρτε αυτό το έντυπο να το συμπληρώσει και να το υπογράψει.

Το δάνειο θα εγκριθεί αμέσως». Χαρούμενος έτρεξε στον Πλαστήρα να του αναγγείλει το ευχάριστο νέο. «Άιντε, ρε Γιάννη», του είπε. «Με τι μούτρα θα βγω στο δρόμο ανμαθευθεί πως εγώ, ο συνταξιούχος, πήρα τόσο δάνειο για σπίτι;»Έσχισε το έν­τυπο στα τέσσερα και το πέταξε». Είκοσι επτά χρόνια αργότερα, στις 4 Νοεμβρίου 1980, η καρδιά του Μαύρου Καβαλάρη, που φυλάσσον­ταν απ' το φίλο του γιατρό Αντ. Παπαϊωάννου, μεταφέρθηκε στη γενέ­τειρα του την Καρδίτσα, σύμφωνα με την επιθυμία του.Ήθελε να πάλ­λεται στους ρυθμούς των ταπεινών και καταφρονεμένων! Ηθελε ν' ανα­παυθεί ανάμεσα στους αδάμαστους ορεσίβιους προγόνους του και τους συμπατριώτες του κολλήγους.Ήθελε να είναι ο εαυτός του γιατί, «δει τον αγαθόν άνδρα παυόμενον της αρχής, μη πλουσιώτερον αλλ' ενδοξότερον γεγονέναι».